Μιχάλης Μπουναρτζίδης- "Η περιπλάνηση ενός βιολιού" (Κέδρος)

Η δεύτερη συγγραφική προσπάθεια του Μιχάλη Μπουναρτζίδη, κινείται επιτυχημένα στον χώρο του ιστορικού μυθιστορήματος. Από τη Φώκαια, στην Θεσσαλονίκη του 1914, στην Ουκρανία του 1919 και στην Ισπανία του 1936, ο κεντρικός ήρωας ή καλύτερα το κεντρικό ζευγάρι, ο Μικρασιάτης Θωμάς και η Θεσσαλονικιά Εβραία Ελβίρα, γίνονται η αφορμή για μια αφήγηση που ανατρέχει στα καυτά θέματα της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής ιστορίας των αρχών του 20ου αιώνα μέχρι τον ΒΠΠ.

Καλογραμμένο, με δυνατό αφηγηματικό άξονα, παρακολουθεί την προσφυγική οικογένεια, την εχθρότητα που αντιμετώπισαν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες αλλά και τις δικές τους εμμονές κ εχθρότητα απέναντι στο νεοεπεκταθέν Ελληνικό κράτος και τους Ελλαδίτες. Η Θεσσαλονίκη, με την ακμάζουσα εμπορική Εβραϊκή εμπορική κοινότητα, τους πληθυσμούς με καταγωγή από τις γειτονικές χώρες (Σέρβους, Βούλγαρους, Τούρκους) αναμεμειγμένους και την καινούργια Ελληνική εξουσία, αποτελούν την βάση στην οποία, θα χτιστεί η αφήγηση. Το Βενιζελικό κίνημα υπέρ της ΑΝΤΑΝΤ, ο ΑΠΠ και η ενηλικίωση του Θωμά, με παράλληλη την ενασχόληση και αγάπη του για τη μουσική και το βιολί αλλά και η γνωριμία του με την Ελβίρα, θα είναι η αρχή της αφήγησης. Η επιστράτευση του Θωμά, θα δώσει τέλος στο ρομαντικό μέρος της ιστορίας, έχοντας όμως περιγράψει ταυτόχρονα, τον κοινωνικό ρατσισμό των υπαρχόντων εθνικών ομάδων και την ουσιαστική έλλειψη πολυπολιτισμικότητας και ανοχής, που τόσο διατείνονται σήμερα κάποιοι οτι υπήρχε. Αντίθετα θα μιλήσει για μια οικονομική συνύπαρξή και άρα αναγκαστική κοινωνική συνύπαρξη διαφορετικών εθνοτήτων, που ο Μεγάλος πόλεμος θα διαλύσει.

Η μετά από 17 χρόνια συνάντηση του Θωμά και του Ρώσου φίλου του Μαξίμ με την Ελβίρα στην Βαρκελώνη του Ισπανικού εμφύλιου, θα οδηγήσει σε μια επανένωση, με πολύ πάθος μέσα στην πιο ταραγμένη περίοδο της Ευρωπαϊκής ιστορίας, τον προάγγελο του ΒΠΠ. Εκεί θα παρακολουθήσουμε μέσα από πολύ επιτυχημένες και καλογραμμένες αναδρομές το παρελθόν των δυο ηρώων , τον έρωτα τους, τον χωρισμό τους το 1919, έως την επανένωση τους το 1936. Η συμμετοχή του Θωμά στην Ουκρανική εκστρατεία με το Ελληνικό εκστρατευτικό σώμα και η αυτομόληση του στους Κόκκινους. Η ένταξη του στης τάξεις των Μπολσεβίκων, ο φανατισμός του και η εκτέλεση αθώων στο όνομα του κόμματος και των νέων ιδεών, θα μετατρέψουν τον μελαγχολικό, βιολιστή σε εκτελεστή των μυστικών υπηρεσιών του καθεστώτος. Η ιδεολογία του θα πεθάνει , στην καταστολή της αντεπανάστασης των ναυτών της Κροστάνδης και μαζί με τον Μαξίμ, θα ακολουθήσουν τον μοναχικό δρόμο της επιβίωσης, με κύριο πολιτικό οδηγό τον Τρότσκι. Βέβαια όλα τα εγκλήματα τους, θα δικαιολογηθούν αφελώς, από την επαναστατική ηθική και το μίσος για όποιον είχε δημιουργήσει κάτι (με τον συγγραφέα, να παραθέτει μονόπλευρα και ασχολίαστα τα γεγονότα, σαν να ήταν μέλος του κόμματος). Η διαφυγή τους από τον Σοβιετικό παράδεισο,, θα εμφανιστεί ως αναγκαία πράξη επιβίωσης, όπως και η περιπλάνηση τους στην Χιτλερική Γερμανία, σε αναζήτηση της γυναίκας και της κόρης του Μαξίμ, με λιγότερα στοιχεία, αυτή τη φορά, πολιτικών επισημάνσεων, στα οφθαλμοφανή.

Αντίστοιχα η Ελβίρα θα μετοικήσει στην Ισπανία και εκεί, χήρα πια με έφηβο γιο, ενταγμένοι στους Καταλανούς αναρχικούς, θα συναντήσουν τον Θωμά και τον Μαξίμ. Το ζευγάρι και ο Ρώσος σύντροφος θα μιλήσουν για το όραμα του Ισπανικού εμφυλίου, τις εξοντώσεις των Μοναρχικών, των γαιοκτημόνων, των αστών , παπάδων, σαν αναγκαίο κακό, γιατί μόνο οι Φρανκικοί , «φασίστες» κάνουν ομαδικές εκτελέσεις αθώων. Οι Κόκκινοι και οι αναρχικοί, κάνουν απλά αναγκαίες εκκαθαρίσεις. Πραγματικά είναι δυνατή και ρεαλιστική η οπτική των «αριστερών» ηρώων, που με γνήσια λενινιστική προοπτική, θεωρούν τον ταξικό εχθρό, ως κάτι το αναλώσιμο και αναγκαίο κακό, για το καλό της κοινωνικής επανάστασης την εξόντωση του. Βέβαια η κίνηση του Στάλιν να αποκτήσει τον έλεγχο της επανάστασης μέσω του Ισπανικού ΚΚ και η σύγκρουση με τους αναρχικούς, και η εκκαθάριση τους, που είχε αρχίσει να διαφαίνεται, τους έχει ήδη οδηγήσει να γίνουν καχύποπτοι απέναντι στους εθελοντές που έρχονται ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα της Μόσχας. Η απεικόνιση του αγώνα των αναρχικών και κομουνιστών απέναντι στους Φρανκιστές, οι αδυναμίες να οργανωθούν στρατιωτικά λόγω του αναρχικού χαρακτήρα του κινήματος και ο εσωτερικός εμφύλιος της αριστεράς εν μέσω του Εμφύλιου με τους Φρανκιστές, κάτι που έδειξε πολύ ρεαλιστικά ο Κεν Λόουτς στο «Γη και ελευθερία», γίνονται εδώ μια ζωντανή τοιχογραφία, της ταραγμένης εποχής. Το τέλος της επανάστασης και η πίκρα των εκκαθαρίσεων, μαζί με απώλειες φίλων και συγγενών, θα ποτίσει την Ισπανική γη αλλά και την ζωή των ηρώων με την απώλεια, που θα αναδείξει το άδικο και αναίτιο όχι μόνο του σκοπού του αλλά και των εγκλημάτων που τελέστηκαν στο όνομα αυτού, αφού τελικά στην πράξη η επικρατούσα ιδεολογία εκείθεν και εντεύθεν θα δείξει ότι ο μαύρος και κόκκινος φασισμός έχουν κοινό πρόσωπο. Στο ίδιο μοτίβο, οικογενειακές σχέσεις και έχθρες αλλά και παλιοί γνωστοί που θα γίνουν δήμιοι, βρίσκουν την τιμωρία ή τη λύτρωση, με τρόπο δημιουργικό για την οικονομία της ιστορίας και του μυθιστορήματος. Για τον Θωμά και την Ελβίρα, τα πάντα έχουν το κόστος τους, όπως θα δει όποιος διαβάσει αυτά το κατά τα άλλα καλογραμμένο βιβλίο, χωρίς να ενοχληθεί από την μονόπλευρη και με έλλειψη ιστορικής ακρίβειας, πολιτικά στάση του.

Σύνδεσμος της Θεσσαλονίκης, της Ουκρανίας, της Ρωσίας/Σοβιετικής Ένωσης, Γερμανίας και τέλος της Ισπανίας, η μουσική, το βιολί και η αγάπη του Μικρασιάτη πρόσφυγα Θωμά για τη μουσική και η συνεύρεση του με μουσικούς σε κάθε χώρα, γιατί η μουσική είναι κοινή γλώσσα που ενώνει. Όμως οι μαζικές ιδεολογίες και η έλλειψη μόρφωσης, καθιστούν και τον πιο ευαίσθητο μουσικό, όργανο και εκτελεστή του κάθε αθώου, στο όνομα των μεγάλων σκοπών και ιδεών, είτε λέγονται χριστιανισμός, κομουνισμός, αναρχισμός, φασισμός και τα θύματα αμέτρητα στον μελαγχολικό ήχο του βιολιού.

Αξιόλογο βιβλίο, καλογραμμένο με χρήση των ιστορικών πηγών που αναφέρει μονόπλευρη και πολιτικά αμφιλεγόμενη, ειδικά το θέμα των μαζικών δολοφονιών και εκτελέσεων από την πλευρά των Ισπανών αναρχικών. Όμως αποτελεί καθηλωτικό ανάγνωσμα και διεγείρει την φαντασία του αναγνώστη από την προσφυγική Θεσσαλονίκη του 14, μέχρι την αιματοβαμμένη Βαρκελώνη αφήνοντας ένα τέλος διφορούμενο, πικρό αλλά μαζί με μια νότα αισιοδοξίας, λίγο πριν το ξέσπασμα του ΒΠΠ, που έκανε την Ευρώπη, να ξεχάσει τις έννοιες του ανθρωπισμού και του πολιτισμού, βάζοντας στην κορυφή τον αγώνα για την επιβίωση, δίχως να αφήσει χώρο για το βιολί του Θωμά, παρά μόνο στις ορχήστρες των στρατοπέδων συγκέντρωσης και τα μαγαζιά των μαυραγοριτών για μια μαύρη πενταετία, αυτά όμως ίσως σε ένα επόμενο βιβλίο.