Ανδρέας Κανάς-«Μονοκόκαλος» (Εκδόσεις Βέργος)

Ένα βιβλίο σπάνιο από πολλές απόψεις. Πρώτα από όλα είναι εκτός κυκλοφορίας εδώ και χρόνια. Κατάφερα και βρήκα ένα αντίτυπο χάρη στον παλαιοβιβλιοπώλη Γιώργο Ζούκα. Επίσης είναι μια από τις λίγες αυτοβιογραφίες ενός μέλους του Αθηναϊκού υποκόσμου, ο οποίος πέρασε στο άλλο άκρο, αυτό της πολιτικοποιημένης αντίστασης, ταυτίστηκε με την Ελληνική αριστερά αλλά βίωσε την «ἁγάπη» των Σοβιετικών συντρόφων στα γκούλαγκ, μέσα από μια ζωή που ξεπερνά κάθε κινηματογραφικό σενάριο.

Ο Ανδρέας Κανάς, γόνος μιας μεσοαστικής οικογένειας, είχε από την εφηβική ηλικία έφεση στο περιθώριο. Προτιμούσε από το κρεβάτι, να κοιμάται στην σκιά της Ακρόπολης, στο ύπαιθρο, στις καβάτζες του. Από μικρός συγχρωτίστηκε και έγινε αποδεκτός από τον Αθηναϊκό μικρόκοσμο του περιθωρίου. Φίλοι του, πορτοφολάδες, παπατζήδες και άλλα άτομα που επέλεξαν μάλλον αντισυμβατικούς τρόπους επιβίωσης. Ο ίδιος με ικανότητες στην οργάνωση μικροληστειών και λιγότερο στην τέχνη των χαρτιών έγινε αποδεκτός και λόγω κοψιάς απέκτησε το προσωνύμιο, «Μονοκόκαλος῾

Το αναμορφωτήριο δεν τον βοήθησε να σιγάσει τα πάθη του, ούτε αυτό της ζωής εκτός νόρμας, ούτε την αγάπη του για το ωραίο φύλο. Μάγκας παλιάς κοπής θα προκαλέσει τη μηνι σε όποιον διαβάσει το βιβλίο σήμερα με τον τρόπο που αναφέρεται στις γυναίκες που ουδέποτε αμέλησε να κυνηγά αλλά και να λοιδορεί, όταν η συμπεριφορά τους τον μείωνε , ως μάγκα και άνδρα. Η περιγραφή της προπολεμικής ζωής, με το μποέμ ύφος αλλά και την περιθωριοποίηση, θυμίζει εν μέρει τη ζωή του Βαρυποινίτη, που περιγράφει ο Βαγγέλης Μπαλέρμας στο αντίστοιχο βιβλίο του.

Η ζωή όμως φέρνει τα πάνω κάτω. Ο Β ΠΠ αλλάζει τα πάντα. Ο Κανάς, με τη συνθηκολόγηση, αποφασίζει να βρει τρόπους επιβίωσης. Συνεργάζεται με άλλους μικροπαράνομους και στοχεύει, Γερμανούς και Ιταλούς, ως σαλταδόρος, ανήλικος ακόμα, αλλά και εύπορους μαυραγορίτες με τη βοήθεια δύο συνεργατών του, ο ένας μάλιστα αστυνομικός. Παράλληλα επιδίδεται σε έρωτες με πάθος, όντας εκτός από επιτυχημένος κακοποιός και άνδρας με πέραση. Η επαφή του όμως με τους Ιταλούς, που ερωτεύονται με την φίλη του, τον φέρνει να διαχειρίζεται, όχι μόνο αποθέματα τροφίμων και υλικών αλλά και όπλα. Έτσι στην προσπάθεια του, να τα δώσει σε καλή τιμή, γνωρίζεται με το ΕΑΜ και τις Αθηναϊκές εκδοχές του. Σύντομα ο Κανάς, αν και αρνείται την εργασία ως τιμωρία στο ελεύθερο πνεύμα του, θα ενστερνιστεί τις κομμουνιστικές αντιλήψεις σε δική του απόδοση, που περιλαμβάνει απαλλοτριώσεις περιουσιών και βέβαια άρνηση εργασίας. Θα πάρει μέρος στα Δεκεμβριανά, πολεμώντας και τραυματιζόμενος και με τη λήξη των εχθροπραξιών σε ένα βαρύ κλίμα, θα καταφέρει μέσω της μητέρας του να διαφύγει μαζί με τα αδέλφια του στην Αίγυπτο, για να γνωρίσει τον πραγματικό του πατέρα.

Η Αίγυπτος είναι ένα ακόμα κεφάλαιο περιπετειών. Αρνητής εργασίας, θα εμπλακεί με τους τοπικούς μικροκακοποιούς σε νέες επιχειρήσεις, ενώ ταυτόχρονα θα συνεχίσει τις επαφές με αριστερούς διανοούμενους και μη. Από τη μία ο αμετανόητος ερωτοτρόπος και μικροκακοποιός, από την άλλη ο στρατευμένος κομμουνιστής ή καλύτερα αναρχοκομουνιστης, θα συμπλεύσουν, μέχρι το Αιγυπτιακό κράτος να διαλύσει την οργάνωση τους και ο ίδιος να επιστρέψει ακόμη μια φορά στην μοίρα του καταζητούμενου, αφού έχει περάσει και μερικές πολύ ωραίες στιγμές στις Αιγυπτιακές φυλακές. Η προσπάθεια του για σωτηρία, θα τον οδηγήσει στην παράνομη μετανάστευση. Μπαίνει σε ένα πλοίο, κρυφά και με χαρά μαθαίνει εν πλω ότι προορισμός είναι η Σοβιετική Ένωση, ο παράδεισος των απανταχού Κομμουνιστών.

Στην Οδησσό θα γνωρίσει από πρώτο χέρι την Σοβιετική γραφειοκρατία και το φόβο απέναντι σε καθετί ξένο, καθετί που έρχεται από τον έξω κόσμο κ μπορεί να μολύνει τα «αγνἀ» Σοβιετικά πρότυπα και ιδεώδη. Θα προσπαθήσει να εξηγήσει πως από την Ελλάδα, μέσω Αιγύπτου, δίχως χαρτιά βρέθηκε να ζητά πολιτικό άσυλο στην Σοβιετική Ένωση. Όμως η λογική του θα αντικρύσει τον τοίχο της Σοβιετικής γραφειοκρατίας, που δίχως πολλά πολλά, θα τον στείλει , εποχή εκκαθαρίσεων γαρ, στα Σοβιετικά Γκούλαγκ. Πορεία με τρένα στα βάθη της Σοβιετικής Ένωσης και γνωριμία με το Σοβιετικό υπόκοσμο και Σοβιετικούς Ελληνικής καταγωγής. Ο δαιμόνιος Κανάς, έχει σκοπό την επιβίωση και όπλο την άρνηση της εργασίας. Μετακινείται σε στρατόπεδα, περνά από την απομόνωση, αγγίζει τον θάνατο από αρρώστια, εξάντληση, κατεβαίνει σε ορυχεία, αλλά παραμένει αλύγιστος, οδηγώντας δεσμοφύλακες και διοικητές στρατοπέδων σε απόγνωση. Προτιμά να πεθάνει, παρά να δουλέψει. Η τύχη του, το καλό του άνομα στον υπόκοσμο, ο διαχωρισμός ποινικών και πολιτικών κρατουμένων, θα τον βοηθήσει να επιβιώσει στην Σοβιετική Ένωση των στρατοπέδων και των διώξεων. Μυθιστορηματικές ιστορίες επιβίωσης, αλητείας και θράσους που όμως όσο πιο εξωπραγματικές είναι, τόσο πιο πραγματικές αποδεικνύονται. Η αμνηστία με το θάνατο του Στάλιν, θα γίνει άλμπατρος στο λαιμό των τροφίμων του στρατοπέδου του, μέσα από μια ενορχηστρωμένη καθοδηγούμενη λεηλασία της γειτονικής πόλης, που σκοπό είχε να τους επιβληθούν ακόμη αυστηρότερες ποινές. Όμως ο πολυμήχανος Κανάς, θα επιβιώσει και με τη βοήθεια Ρώσων συντρόφων που θα φτάσουν στη Μόσχα, η αλήθεια θα αποκατασταθεί. Με τη συνεργασία του με Ρωσοπόντιους, στο στρατόπεδο που περιμένουν τον επαναπατρισμό τους, θα επιβιώσει μαχόμενος άλλους κρατουμένους με καταγωγή από τη Γερμανία ή άλλα μερη της Ευρώπης και θα γνωρίσει κρατούμενους ακόμη και από τις Η.Π.Α, ανθρώπους που θα του φανούν χρήσιμοι στο μακρινό μέλλον. Ο «Μονοκοκαλος» αναγνωρίζει πλέον ότι η Σοβιετική Ένωση μπορεί να αλλάξει μόνο μέσα από το αίμα και τη σύγκρουση και ότι ποινικοί κατάδικοι σαν αυτόν, έχουν παντού τον ίδιο εχθρό το σύστημα, που ανεξαρτήτως κόμματος φορά τον σκοτεινό μανδύα της εξουσίας.

Η επιστροφή του στην Οδησσό και την Μόσχα, θα του δώσει την ευκαιρία να γνωρίσει τον Σοβιετικό τρόπο ζωής, που τον συνθλίβει με το εργοταξιακό του ύφος. Όμως αν και οι φυλακές είναι πλέον γνώριμος τόπος και η κατάδοση του ως αντιφρονούντα, τεμπέλη και αντιδραστικού καθημερινό φαινόμενο , καταφέρνει ως άλλος πολυμήχανος Οδυσσέας, να επιστρέψει στην Ελλάδα με την βοήθεια των Αμερικάνων-γνωριμίες από την εποχή των γκούλαγκ που τον θεωρούν ιδανικό πληροφοριοδότη και πράκτορα και θα τον ανταλλάξουν , μέχρι να συναντήσουν την άρνηση του, να συνεργαστεί με οποιοδήποτε για οποιοδήποτε λόγο. Ο Κανάς, είναι αμετανόητος αρνητής του συστήματος, που γνωρίζει την κρατική βία και καταστολή από το αστικό κράτος τον Σοβιετικό παράδεισο και αδυνατεί να αποδεχτεί την ζωή του απλού πολίτη. Η εργασία αποτελεί για αυτόν έγκλημα καθοσιώσεως και στηρίζει τα πιστεύω του, με προσωπικές θυσίες μέχρι τέλους. Το τέλος που δεν ήρθε ποτέ, γιατί το θράσος του, το συνόδευσε μια παροιμιώδης τύχη που τον βοήθησε να επαναπατριστεί.

Το τέλος τον βρίσκει στο Παρίσι, ζωγράφο με το βιβλίο αυτό να κυκλοφορεί σε Γαλλική και Ελληνική έκδοση, απόδειξη ότι η ζωή γράφει σενάρια που ξεπερνούν και τον πιο ευφάνταστο σεναριογράφο.