"Γκιακ" - Δημοσθένης Παπαμάρκος-(Πατάκης)

Στην επέτειο των 100 χρόνων από την Μικρασιατική καταστροφή μία συλλογή διηγημάτων που εμπνεύστηκαν απο την ουσία της καταστροφής, τον άνθρωπο και δημοσιεύηκε πρώτη φορά το 2014 (Αντίποδες). Στρατιώτες που επέζησαν του πολέμου. Το ρήμα επιζώ όμως είναι σχετικό. Ο Παπαμάρκου χρησιμοποιεί μερικές τακτικές του Ελληνικου Στρατού της εποχής , να παίρνει κόσμο από χωριά και να τον έχει να συνυπηρετεί, την περιοχή της Αρβανίτικης κοινότητας , πέριξ της Θήβας και στήνει ένα σκοτεινό σκηνικό βασισμένο στον Αρβανίτικο "κανόνα" περί ηθικής. Το "αίμα" (γκιακ), την μπέσα και τους ηθικούς κανόνες και κώδικες που είναι επικρατέστεροι και αρχαιότεροι των κωδίκων του τότε Βασιλείου της Ελλάδας. Κατά συρροή δολοφόνοι, συναντάνε, δολοφόνους που έμαθαν τη γλύκα του αίματος στον πόλεμο και προσπαθούν να επαναπροσδιοριστούν στον κόσμο που ο φόνος τιμωρείται, αν δεν φοράς στολή. Η απάνθρωπη πλευρά του ανθρώπου, ο,τι απελευθερώνει ο πόλεμος δίνει τροφή στον Παπαμάρκου.

Οι γνωστές και καλά αποσιωπημένες ακρότητες των Ελληνικων στρατευμάτων στην Μικρά Ασία, είναι εδώ παρούσες , χωρίς να αναφέρονται, παρά πλαγίως, για να δώσουν το στίγμα μιας εποχής που από το 1909 έως το 1922, άνδρωσε μια γενιά ανδρών που το όπλο, έγινε προέκταση του χεριου τους. Ηθική και ανθρωπιά χάνεται στη Σμύρνη και την Μικρασία και η επιστροφή στην παλιά Ελλάδα, βρίσκει τον στρατιώτη αλλαγμένο. Κακουχίες, αιχμαλωσίες, απώλειες, έρωτες, όλα μένουν πίσω , βουτηγμένα στις ελπίδες και τα μίση που πότισαν την Μικρασιατική γη. Ο άνθρωπος, ξεχνά, γιατί θαβει τις αναμνήσεις του, αλλά δεν είναι ο ίδιος. Αναζητά την γλύκα του αίματος, του "χαλάσματος" της γυναίκας, του εχθρού ακόμη και όταν γέρος πια τα αναπολεί στο "Σα βγαίνει ο χότζας στο τζαμί". Αρνείται τη φύση του, τον έρωτα, την αγάπη, προδίδοντας, όποιον τον έσωσε, για να μην γίνει θύμα της κοινωνικής υποκρισίας, για να επιβιώσει, οχι στον πόλεμο, αλλά στη συμβατική ελευθερία της πατρίδας στο "Γυάλινο μάτι". Βρίσκει την ειρήνη με τον εαυτό του, δίχως να υπολογίζει τις συμβατικές ,υποκριτικές κρίσεις περί ηθικής όσων δεν βρέθηκαν στον πόλεμο, ανοίγοντας το δικό του δρόμο,σε ένα κόσμο, που η δολοφονία, μπορεί να νομιμοποιηθεί, μέσα από τις σωστές διαδικασίες στο "Νόκερ". Τιμά τον δεσμό αίματος με την οικογένεια του, δίχως έλεος και ανθρώπινους νόμους, εκεί που η σύμπτωση και η παρατήρηση, γίνεται το ορμητήριο για εκδίκηση, δίχως έλεος στο ""Ντο τ' α πρς κοτσσιδετε". Η επιστροφή του στην πατρίδα ανοιγει βαθύτερες πληγές που κλείνει μόνο με τον τρόπο που έμαθε στην Μικρά Ασία, με στυγνή ισχύ και τρόμο μπροστά στην ωμή βία στο "Ο αρραβωνας".

Ο Παπαμάρκου τολμά να αναπτύξει σε μερικές σελίδες, χαρακτήρες, καθημερινούς, χωρικούς δίχως την "μόρφωση" αλλά με τη φλόγα της ζωής και της επιβίωσης. Τους ανθρώπους που έφτασαν στο Σαγγάριο και γύρισαν πίσω βουτηγμένοι στο αίμα, για να συνεχίσουν μια κανονική ζωη, δίχως να ξέρουν το πώς. Πολύ πριν οι ψυχολόγοι ανακαλύψουν όρους όπως το μετατραυματικό στρες, αυτοί οι άνθρωποι βιώνουν την επανένταξη σε μια κοινωνία, που δεν τους ανήκει και δεν τους εκφράζει πια. Ζουν με τη μυρωδιά και τη ζέστη του αίματος επάνω τους και κάποιοι χαίρονται για αυτήν. Χρησιμοποιώντας απλή γλώσσα, σε αρκετά σημεία των αρβανίτικη ντοπιολαλιά και το εθιμικό δίκαιο, δημιουργεί ένα συγκλονιστικό όγκο διηγημάτων για αυτούς που γύρισαν, χωρίς να γυρίσουν, με μια αναλογία που θα τολμήσω να χρησιμοποιήσω, σαν ένας πιο ρεαλιστής και ωμός Μυριβήλης της τριλογίας.

Ο πόλεμος,αλλάζει, απελευθερώνει και δικαιολογεί τα πάντα. Η ειρήνη, ευνουχίζει και συγκρατεί τα πάθη και την αληθινή ορμή / φύση του ανθρώπου, αλλά κάπου εκεί στη λεπτή γραμμή της επιστροφής στον κόσμο του "πολιτισμού" ισορροπούν, κρύβονται, περιμενουν σαν νυκτόβια αρπακτικά, επιζούν και μεταλλάσσονται οι ήρωες του Παπαμάρκου. Οι ξεχασμένοι επιζώντες της Μικρασίας που επέστρεψαν, γιατί 45000 από αυτή τη γενιά των νέων έμειναν αιχμάλωτοι, λίπασμα στην Τούρκικη γη , χωρίς κανείς να μιλήσει για αυτούς, πέρα από το αίμα στα χέρια όσων επεστρεψαν.