Μένγκελε, Το αληθινό πρόσωπο του "Αγγέλου του Θανάτου" David G. Marwell (Εκδόσεις Gutenberg)

Σπάνια ένας άνθρωπος έχει γίνει παγκόσμια η προσωποποίηση του κακού επί δεκαετίες. Ο Γερμανός ιατρός και αξιωματικός των SS, Joseph Mengele είναι μια από αυτές τις προσωπικότητες. Οι λόγοι που ως σήμερα τα βιβλία γύρω από αυτόν τον άνθρωπο συναγωνίζονται τον ιδρυτή του Ναζισμού Αδόλφο Χίτλερ, λίγοι αλλά εύλογοι. Ο πρώτος ότι αντιπροσώπευσε την ευγονική , την ρατσιστική θεωρία περί Άριας φυλής και φυλετικής ανωτερότητας μέσα από επιστημονικές θεωρίες και ακόμη χειρότερα αποδείξεις μέσω ειδεχθών πειραμάτων. Ο δεύτερος ότι παρέμεινε ασύλληπτος μέχρι το τέλος της ζωής του, φυγάς στην Νότιο Αμερική. Ο τρίτος ότι παρέμεινε αμετανόητος για όσα έκανε.

Αν διαβάσετε την μυθιστορηματική βιογραφία του Όλιβερ Γκουέζ, «Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε» που προτείνω ανεπιφύλακτα, θα είστε προετοιμασμένοι για το παρόν βιβλίο. Εδώ δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια εξιστόρηση φρικαλεοτήτων. Αντίθετα έχουμε μια προσπάθεια εκλογίκευσης και ερμηνείας της ζωής ενός επιστήμονα , που κατέληξε σε συμπεράσματα που ευτυχώς για εμάς και δυστυχώς για την μειοψηφία των υποστηρικτών ρατσιστικών θεωριών, έχουν καταρριφθεί με αντικειμενικά και επιστημονικά κριτήρια.

Η παρουσίαση της ζωής του ξεκινά από την παιδική του ηλικία, όταν και μαθαίνουμε για μια σειρά προβλημάτων υγείας που είχε, που σχεδόν απαγόρευσαν την είσοδο του στο στρατιωτικό τμήμα των SS. Οξύμωρο και κωμικοτραγικό αν σκεφτεί κανείς ότι η «έρευνα» του Mengele βασίστηκε στην προσπάθεια να εξαλειφθούν γενετικές ανωμαλίες που οδηγούσαν σε μια πιο αδύνατη Γερμανική φυλή και ένα ασθενικό Γερμανικό Έθνος. Τα νεανικά του χρόνια περιγράφονται με λεπτομέρειες χωρίς να πλατειάζει ο συγγραφέας, δίνοντας ταυτόχρονα με πολύ έξυπνο τρόπο, το περιβάλλον της ταπεινωμένης από τη συνθήκη των Βερσαλλιών Γερμανίας, μιας χώρας που αναζητούσε σύμβολα και ήρωες. Το πρώτο σημείο που σε συνταράζει, είναι το τυχαίο της ενασχόλησης του με την ιατρική. Μια πρόταση ενός συμφοιτητή του να παρακολουθήσει μαθήματα ενός διακεκριμένου γενετιστή στο Πανεπιστήμιο, οδήγησε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους στο θάνατο, γιατί δημιούργησε ένα γιατρό τέρας. Η επιστημονική περιέργεια του Mengele, διοχετεύθηκε στην γενετική που τότε ήταν στα πρώτα βήματα της, χρησιμοποιώντας εξωτερικά χαρακτηριστικά για να στηρίξει τις θεωρίες ανωτερότητας των Ευρωπαίων. Σημειωτέων τις ίδιες θεωρίες που οι Γερμανοί ανέδειξαν σε άξονα της κρατικής πολιτικής τους, είχαν ασπαστεί , σχεδόν ήδη για έναν αιώνα, Βρετανοί, Γάλλοι, Βέλγοι και τις εφάρμοζαν με σκληρό τρόπο στις αποικίες τους, ενώ συνέχισαν και πολύ μετά τον ΒΠΠ! όπως και οι Αμερικανοί. Γενοκτονίες φυλών αυτοχθόνων ήταν στην καθημερινή ατζέντα. Η διαφορά ήταν ότι με ανθρώπους σαν τους Mengele και Eichmann αυτό έγινε πιο συστηματικά με κριτήρια και μεθοδολογίες επιστημονικές. Η σύνδεση του Mengele με το Πανεπιστήμιο και την αντίστοιχη έδρα ανθρωπολογίας, παρουσιάζεται αν και θα μπορούσε να διερευνηθεί περισσότερο η τύχη των πειραμάτων , τα αποτελέσματα των οποίων έγιναν υλικό για το Πανεπιστήμιο. Ο Mengele παρουσιάζεται ως ένας επιστήμονας που δίχως ηθικές αναστολές, στο όνομα μια λανθασμένης τελικά θεωρίας ανωτερότητάς μελετά συγκεκριμένα τα δίδυμα! τη χειλεστία, υπερωιοσχιστία και χρησιμοποιεί το υλικό του με προσοχή, όχι λόγω ανθρωπισμού, αλλά λόγω γνώσης της αξίας του, ως δυσεύρετο. Αν έχετε πείρα εργαστηρίου, θα ανατριχιάσετε από το ποσό κυνικός είναι ο ερευνητής, σαν οι άνθρωποι να είναι ινδικά χοιρίδια. Η περιγραφή των χρόνων του στο Άουσβιτς, συγκλονίζουν, με την αποστασιοποίηση, την συγκριτική περιγραφή και την απόδειξη, για τον γιατρό θάνατο, της πίστης του, ζηλωτής σχεδόν της θεωρίας του υπεράνθρωπου, που δικαιολογεί και θα δικαιολογήσει ως το τέλος της ζωής του, την χρήση άλλων ανθρώπων, ανυπεράσπιστων ακόμη και παιδιών ως πειραματόζωα. Από την άλλη, ως έρευνα αποδεικνύει ότι κάποια πειράματα που κατηγορήθηκε ότι έκανε, δεν είχαν σχέση με την πραγματικότητα, αφού οι σκοποί του ήταν διαφορετικοί και δεν κινούνταν από σαδιστικά κίνητρα, αλλά από επιστημονική περιέργεια, δίχως ίχνος δεοντολογίας.

Οι φρικαλεότητες των στρατοπέδων , θα δώσουν τη θέση τους στα χρόνια της ήττας της Γερμανίας και θα αναδείξουν την ευφυΐα του Αγγέλου του θανάτου. Έχοντας αρνηθεί για λόγους υγιεινής να έχει το τατουάζ των SS στο μπράτσο με την ομάδα αίματος θα καταφέρει να διαφύγει της δικαιοσύνης από τους συμμάχους αν και αιχμαλωτίστηκε και με πλαστά χαρτιά να ακολουθήσει το δίκτυο διαφυγής στη Νότιο Αμερική , μέσω Γένοβας. Παράλληλα παρακολουθούμε την σχέση με την γυναίκα του και την οικογένεια του, που με την βιομηχανία τρακτέρ που είχε στη Γερμανία τον συντήρησε επι μακρόν. Η μυθιστορηματική διαφυγή του, μας βυθίζει στον κόσμο της συνεχούς κίνησης, της παρακολούθησης και του φόβου στον όποιο έζησε. Πεπεισμένος ότι θα τον κυνηγήσουνε ο Mengele δεν σταματά να παίρνει προφυλάξεις, στην φιλοναζιστική Αργεντινή, την Ουρουγουάη και τέλος τη Βραζιλία.

Η Ευρώπη υπάρχει μέσα από την επαφή με την πρώην γυναίκα του, τον γιο του που θα συναντήσει δυο φορές, μιας ως θείος στην Ελβετία και μια ως ενήλικας στη Βραζιλία και μέσα από τα εντάλματα σύλληψης εις βάρος του. Η περιγραφή της ζωής του, των υποστηρικτών του με αδιάσειστα στοιχεία, αποκαλύπτει τα δίκτυα συγκάλυψης , υποβοήθησης των Ναζί αλλά και τους αμετανόητους συγγενείς τους, για τους οποίους ο Άγγελος του Θανάτου απλά έκανε το καθήκον του. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι κάποια άρθρα του από τα προπολεμικά χρόνια, χρησιμοποιήθηκαν ως παραπομπές από άλλες ειδικότητες, βλπ οδοντιάτρους σε επιστημονικές δημοσιεύσεις για αρκετές δεκαετίες. Δείγμα του ότι οι μελέτες του όσο δεν παραβίαζαν την ιατρική δεοντολογία, είχαν ενδιαφέρον αν και οι περισσότερες καταρρίφθηκαν από νεότερα δεδομένα και μεθόδους. Η ζωή του Mengele περιγράφεται εκτεταμένα, με αναφορές στους πραγματικούς βοηθούς του αλλά και αναδίνοντας την πικρία του, για την ζωή του ως φυγά με ελάχιστα μέσα που επιβιώνει , ενώ παλιοί συνεργάτες του στο Πανεπιστήμιο χαίρουν εκτίμησης και δόξας.

Ο θάνατος του, θα είναι ένα ακόμα κομβικό γεγονός στο βιβλίο. Από την περιγραφή του κυνηγητού του, από την Μοσαντ και τον Γερμανό εισαγγελέα Μπάουερ, θα μετακινηθούμε στο τμήμα που είναι σχεδόν το ένα τρίτο του βιβλίου . Την αλήθεια για τον θάνατο του και την ταυτοποίηση του νεκρού. Από την έναρξη της διαδικασίας, Αμερικανοί, Ισραηλινοί και Γερμανοί θα συνεργαστούν με τους Βραζιλιάνους, σε μια εκταφή φάρσα και μια έρευνα που περιλαμβάνει διακρατικές ‘συμφωνίες και συγκρούσεις, κόντρες επιστημονικές , χρήση καινοτόμων μεθόδων αλλά και αστοχίες. Πάνω από όλα όμως θα συμπεριλάβει την δυσπιστία των επιζώντων του ολοκαυτώματος, των Ισραηλινών, την επιθυμία των Γερμανών να τελειώνουν και των Αμερικανών να δοθεί μια πειστική λύση, που θα μεταφέρει το βάρος από τους επιστήμονες της πυραυλικής έρευνας που κάλυψαν στις ΗΠΑ στην έρευνα για τον διάσημο εγκληματία πολέμου.

Επιστημονικές μέθοδοι, στοιχεία , αξιοπιστία, αναξιοπιστία, συγκρούσεις ειδικών και ανακρίβειες που δίνουν λαβή στην μια η την άλλη πλευρά να ερμηνεύσουν τα αποτελέσματα ΄ή να τα αμφισβητήσουν θα αποτελέσουν ένα πολύ ενδιαφέρον τμήμα του βιβλίου, που θα διαρκέσει σχεδόν δυο δεκαετίες, μέχρι αρχεία οδοντιατρικά και τεστ DNA να κλείσουν τον φάκελο Mengele δινόταν στα θύματα του, την ειρήνη που αναζητούσαν .

Το «Μένγκελε Το αληθινό πρόσωπο του Αγγέλου του Θανάτου» του David G. Marwell είναι ένα βιβλίο στοιχείων, που αναζητά την αλήθεια μέσα από τα γεγονότα και φτάνει μέχρι τον μακρόχρονο αγώνα για την ταυτοποίηση του νεκρού και τις πολιτικές ίντριγκες που τη συνόδευσαν. Το βιβλίο δεν πουλά φτηνό εντυπωσιασμό, αλλά ενδελεχή έρευνα. Αυτό είναι και το δυνατό σημείο του. Το άλλο δυνατό σημείο του, είναι η αποκάλυψη της στάσης της οικογένειας Mengele. Ειδικά η στάση του γιου του, που ζήτησε απαντήσεις και εισέπραξε σιωπή και άρνηση παραδοχής των εγκλημάτων από τον πατέρα του, συγκλονίζει. Ο Ρολφ συναντά ενήλικας πλέον τον πατέρα του και ζητά απεγνωσμένα εξηγήσεις, για να αντιμετωπίσει ένα Mengele που θέλει να επανασυνδεθεί με το γιο του, χωρίς να κάνει ούτε μια παραχώρηση για το παρελθόν του. Αρνείται όσα έκανε, ως εγκλήματα. Αλλά αποδέχεται την εκτέλεση διαταγών και την δράση του ως επιστήμονας, δίχως ούτε μια στιγμή να αναγνωρίζει στα θύματα του, την ανθρώπινη ιδιότητα. Αμετανόητος, παραλλάζει την αλήθεια και απομακρύνει για τελευταία φορά τον γιο του, που θα συνεχίσει την ζωή του ώστε δικηγόρος στην Γερμανία, με το βάρος του ονόματος να μην τον αφήνει να στεριώσει.

Η σειρά Ιστορία των εκδόσεων Gutenberg κατάφερε να παραδώσει στο Ελληνικό κοινό ένα βιβλίο αναφοράς, που ξεγυμνώνει μια εποχή, τους βασικούς ανθρώπους που έπαιξαν ιδιαίτερο ρόλο στο Ολοκαύτωμα και τη μεταπολεμική συνέχεια της διαφυγής του πιο διαβόητου εγκληματία πολέμου. Με τρόπο, λιτό, συγκροτημένο, επιστημονικό αλλά χωρίς ποτέ να γίνεται το βιβλίο μια επιστημονική πραγματεία, η ζωή του Αγγέλου του Θανάτου, μας παρουσιάζεται, δίχως συναισθηματισμούς , σαν ένα μοντέρνο αστυνομικό θρίλερ, με πραγματικά στοιχεία. Συγκλονίζει ο αμετανόητος πρωταγωνιστής και οι μετά θανάτου ίντριγκες. Διαβάζεται παρέα με το αντίστοιχα του Ολιβέρ Γκουέζ και με αυτά τα δυο βιβλία, μπορείτε να μην ξαναδιαβάσετε οτιδήποτε για τους εγκληματίες πολέμου του Ολοκαυτώματος.